Sobiborn. Nee, het is geen typefout. Zo staat het geschreven op de achterkant van een officieel document uit kamp Westerbork, met potlood. Er wordt ook een datum genoemd: 10 maart 1943. Ik kwam het tegen tijdens een controle van scans voor het project Metamoforze. Samen met collega Gerard moet ik hiervoor honderden scans van (ego) documenten beoordelen op kwaliteit en volledigheid, zowel de voor- als achterkant.
Het intrigeert mij. Sobiborn staat natuurlijk voor Sobibor: het vernietigingskamp dat lag in het oosten van het huidige Polen, vlakbij de grens met Wit-Rusland. Meer dan 34.000 Joden uit Nederland zijn er vermoord. Ze vertrokken vanuit kamp Westerbork, met 19 treinen, tussen maart en juli 1943. Het grootste transport telde meer dan 3000 personen. Vrouwen, mannen en kinderen.
Eindbestemming onbekend
De trein van 10 maart 1943 was het tweede transport naar Sobibor. Het ging om een gewone personentrein, met coupes. In kamp Westerbork was de eindbestemming nog onbekend. In verschillende egodocumenten werd gesproken over Riga of Lublin. Het woord Sobibor viel nooit. Zelfs niet in de weinige brieven, die bewaard gebleven zijn en die vanuit Sobibor of een van de buitenkampen zijn gestuurd. Maar nu dus wel: het staat geschreven op het document dat ik voor me heb liggen.
Johanna Gudema-Meijer
Het document met de naam Sobiborn op de achterzijde, is een oproep voor Johanna Gudema-Meijer, woonachtig in barak 40. Op de voorkant staat dat ze zich op 31 mei 1943 om 19.45 uur moet melden op de afdeling Registratur van het Dienstbereich 2. Ze was typiste en werd mogelijk opgeroepen voor het opmaken van de transportlijsten voor het Sobibortransport van de volgende dag; het transport van 1 juni 1943, dat uit 3006 personen bestond.
De met potlood geschreven tekst op document roept veel vragen op. Kwam Johanna op dat moment achter de eindbestemming? Heeft ze toen ‘Sobiborn, 10 maart 1943’ - de dag dat haar schoonmoeder naar het vernietigingskamp vertrok - achterop het document geschreven? Wie heeft het haar verteld? We zullen het nooit weten. Johanna is al jaren geleden overleden. We zullen moeten wachten op een nieuw document, op een nieuwe aanwijzing.
De Tommy’s
Johanna Gudema-Meijer werd uiteindelijk op 12 april 1945 in kamp Westerbork bevrijd. Zij was degene, die in het kamp het telefoontje vanuit de kampboerderij opnam en riep: ‘De Tommy’s zijn er. ’
