Tijdens het opruimen van de zolder van het magazijn van Waterbedrijf Groningen kwamen de twee uitvoerende medewerkers Mirjam en Mark een stapel oude tekeningen tegen. Hun interesse was direct gewekt. Naarmate ze verder kwamen in de stapel, ging de datum verder terug. De onderste tekeningen bleken te gaan over de omgeving van kamp Westerbork en het werkverschaffingskamp Papenvoort, in de periode tussen 1939 en 1942.
‘Beide zijn we erg geïnteresseerd in de geschiedenis, dus toen we zagen dat de tekeningen van omgeving kamp Westerbork en het werkverschaffingskamp Papenvoort waren, werden we enthousiast,’ vertelden Mirjam en Mark. ‘Na navraag gedaan te hebben bij het management bleek dat er geen mensen meer waren die hier weet van hadden.’
‘Na enige tijd kregen we toestemming om contact op te nemen met Herinneringscentrum Kamp Westerbork. We wilden graag weten wat voor tekeningen we in handen hadden en wat de historische waarde hier van was. Naar aanleiding van ons telefoontje, is er met conservator Guido Abuys een ontmoeting ingepland. Deze ontmoeting en het gesprek dat toen plaatsvond vonden wij zo interessant dat we besloten om de tekeningen te schenken aan het Herinneringscentrum kamp Westerbork’.
Technische tekeningen en plattegronden
Ik zie ze nog staan in de hal van het museum bij de balie van de receptie in hun bedrijfskleding met een enorm stuk kartonnen omhulsel. Ze zijn nog opvallend jong. In de ruimte naast de bibliotheek vinden we een tafel die groot genoeg is om de plattegronden te bekijken. Plattegrond na plattegrond gaan door onze vingers.
Het zijn veelal technische tekeningen over de ontwatering van het kamp, de afvoer van gezuiverd rioolwater, duikers en sloten en dwars- en lengteprofielen. Om de afvoer van het water in zuidelijke richting te laten verlopen moesten dammen worden aangelegd en een afvoer worden gerealiseerd van de oude waterzuivering naar de bestaande afvoer naar het Oranjekanaal. Het zijn kaarten die enige bestudering vereisen om ze te begrijpen. Vervolgens valt mijn oog op iets bijzonders. Het is een plattegrond van het Heidelager, met al zijn barakken, gebouwen en de functies ervan.
Het voormalig Heidelager
Dit oorspronkelijk werkverschaffingskamp werd eind jaren dertig gebouwd en heeft door de bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp in 1939 en het uitbreken van de oorlog in mei 1940 nooit als zodanig gefunctioneerd. Van het kamp waren tot nu toe alleen luchtfoto’s en een paar tekeningen van het poortgebouw en delen van de barakken bekend.
In de periode tussen 1942 en 1945 diende het kamp voor het herbergen van bewakers van kamp Westerbork: het SS-bewakingspersoneel, het marechausseedetachement en een compagnie van de Zwarte politie (Schalkhaarders). De barakken werden schoongehouden door kampgevangenen en het eten werd ter plekke bereid door Joodse koks.
Ook de bediening werd uitgevoerd door kampgevangenen. Sommigen liepen dagelijks ruim een kilometer heen en weer, anderen kregen een kamer om te slapen in een van de barakken. Onder hen was ook bekende radioverslaggever Han Hollander (en zijn vrouw), die in een brief zijn verblijf en het werk in het Heidelager beschrijft.
Opheldering
Uit bronnen wisten we dat dit kamp begin jaren vijftig werd gesloopt en dat alleen het gebouwtje van de waterinstallatie bewaard is gebleven, omdat Staatsbosbeheer een tractorschuurtje nodig had. Dankzij de bewaarde luchtfoto’s wisten we dat het kamp uit de - voor werkkampen kenmerkende – vorm bestond waarbij de barakken in een dubbele ‘V’ vorm zijn opgesteld.
Echter, de functies van de verschillende barakken en gebouwen waren voor ons onbekend. De plattegrond geeft ons nu de opheldering waar we al sinds het ontstaan van het Herinneringscentrum naar op zoek waren.
Door Guido Abuys - Conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork
