Het blijft een hardnekkig misverstand: de Nazi’s waren zo gründlich in de registratie van alles, dat we ook nu nog alles terug kunnen vinden. Ik hoorde dat afgelopen week ook weer, toen een bezoeker van ons wilde weten, of we ook informatie hadden over zijn familie. ‘Want jullie hebben toch ook de transportlijst?’ Waarna ik hem moest uitleggen dat ‘de transportlijst’ niet bestaat.
Dubbelingen in de database
Van (bijna) elk transport werden meerdere lijsten gemaakt voor verschillende organisaties en overheden. De ene wilde een alfabetische lijst, de ander op nummer. Soms zijn op een lijst nog namen doorgestreept of aantekeningen gemaakt, een andere lijst is waarschijnlijk een opvolger zonder deze doorgestreepte namen. Zo kom je al gauw op een versie of vier, vijf. En dan, zo hebben we bij de invoer van transportlijsten in onze database gemerkt, blijken ogenschijnlijk verschillende lijsten van dezelfde datum toch overeen te komen. Op de ene lijst staan gehuwde vrouwen met hun meisjesnaam vermeld, terwijl ze op de andere lijst soms alleen met de naam van hun man te vinden zijn – in het slechtste geval ook nog met een iets andere geboortedatum. Wie is dan wie? En zo ontstaan dubbelingen in onze database, die je alleen bij toeval terugvindt.
De transportlijsten
Maar de transportlijsten zijn er in elk geval grotendeels nog. Want het voornemen om alle registraties en daarmee al het bewijsmateriaal gründlich te vernietigen, is gelukkig niet helemaal uitgevoerd. Inderdaad, van de inkomende transporten in Auschwitz is maar één lijst bewaard gebleven. En ook de registratiekaarten bij binnenkomst in kamp Westerbork zijn bijna allemaal verdwenen, alleen die van de in het kamp bevrijde gevangenen zijn er nog. Maar er is nog aardig wat materiaal beschikbaar in tal van archieven. En daar mag je dan ook de gegevens nog bij optellen, die de burgerlijke stand van elke gemeente zowel voor, tijdens, als na de oorlog registreerde.
Één bron is geen bron
Zo is ook hier een regel uit mijn tijd als journalist en journalistiekdocent van toepassing: één bron is geen bron. Oftewel, je moet tal van bronnen naast elkaar leggen om uiteindelijk tot een soort van algemene conclusie, een soort van lopend verhaal te komen. Daarom neem ik de bezoeker mee naar een aparte ruimte, waar we gezamenlijk kunnen kijken in onze database. Naar al die gegevens die in de loop der jaren door onze onvermoeibare vrijwilligers zijn ingevoerd, afkomstig uit inmiddels bijna dertig verschillende bronnen. In combinatie met de databasegegevens van collega’s uit binnen- en buitenland waar we gebruik van mogen maken en de vele online bronnen die beschikbaar zijn, wordt het verhaal zo steeds completer. Een grondige zoektocht levert zo steeds meer en meer informatie op – zoekt en gij zult steeds meer vinden…
- José Martin, onderzoeker Herinneringscentrum Kamp Westerbork
