What’s in a name, zo wordt soms heel gemakkelijk gezegd. Maar als je dagelijks met namen van slachtoffers werkt, geeft dat absoluut geen goed gevoel. En dat had ik ook toen ik de eerste versie van de aanvulling bij het boek De 102.000 Namen toegestuurd kreeg door de vormgever. Iemand die dagelijks met teksten bezig is en regelmatig dus dergelijke ‘foutentoevoegingen’ in de vorm van een boek maakt, noemt zoiets dan ook al heel snel een Erratum. Maar toen ik dat woord onder ogen kreeg, had ik daar geen goed gevoel bij. Errata zijn volgens de algemene definitie fouten die zijn gemaakt bij het drukklaar maken van een boek, zetfouten dus. Maar daar is hier geen sprake van.
In het afgelopen jaar hebben vrijwilligers opnieuw duizenden overlijdensaktes aan de namen in onze database gekoppeld. Daarbij werd soms duidelijk dat bij het overnemen van de gegevens gewone menselijke fouten zijn gemaakt. De handgeschreven aktes zijn niet altijd even goed te ontcijferen, Juni werd juli, een slordige zes werd aangezien voor een acht of een negen en letters werden vergeten. Of er is in een akte niet één datum opgenomen, maar een periode: overleden tussen datum 1 en datum 2. Welke datum dan in overzichten is gebruikt, blijkt per gemeente en per tijdvak te verschillen. Zo heeft de ene gemeente de voorkeur gegeven aan de eerste datum van de periode in de akte, vaak de dag van transport. De tweede datum die dan genoemd wordt, is het moment waarop het slachtoffer naar alle waarschijnlijkheid niet meer in leven was – vaak de laatste dag van een maand. Om duidelijkheid te geven, kiezen we bij de invoer van dergelijke overlijdensakten altijd voor de laatste datum, gewoon om duidelijk te zijn. Ook vragen van familie, vrienden, organisaties en anderen leveren soms nieuwe inzichten op.
Kortom, geen zetfouten dus, geen errata, maar een overzicht van aanvullingen en wijzigingen. Ik wist bij het samenstellen van de lijsten voor het boek De 102.000 Namen al, dat een dergelijk aanvulling noodzakelijk zou zijn. Vandaar dat we al vóóraf hadden besloten om zoiets beschikbaar te gaan stellen. Dat zouden er tientallen zijn, hoopte ik. Want we hadden als team heel veel tijd en energie in de controle van de gegevens gestoken. Vandaar het idee dat we de wijzigingen op een stickervel zouden printen, zodat vrij eenvoudig een onjuist gegeven in een naam kon worden hersteld. Maar al na een aantal maanden na het verschijnen van De 102.000 Namen bleek dat idee onuitvoerbaar. Want de lijst met gecorrigeerde namen was al zo lang, dat door het plakken van stickers op zoveel pagina’s het boek niet meer dicht zou kunnen. Dus wat doe je als een oorspronkelijk niet onaardig idee helemaal niet blijkt te werken? Dan ga je terug naar de basis: een boek. Althans, een aanvulling, een toevoeging. Opgemaakt in hetzelfde lettertype en dezelfde vorm als het grote boek. Met wijzigingen in namen en data, maar ook nieuwe namen van slachtoffers én na-oorlogse overlijdensdata van overlevenden.
De benaming Erratum voelde daarom voor mij niet goed, want er is geen sprake van zetfouten in de tekst. Wij proberen fouten te herstellen, die in de afgelopen decennia zijn gemaakt. Maar Corrigendum, het latijnse woord voor ‘dat wat verbeterd dient te worden’, vond ik ook niet passen. Want er zijn ook nieuwe namen toe te voegen. Vandaar dat er nu een Addendum is. Niet compleet, want nadat de vormgever zijn definitieve versie terugstuurde, waren er alweer aanvullingen voor een tweede Addendum. Zolang we overlijdensakten en andere documenten aan de namen blijven koppelen en vragen van familie blijven beantwoorden, worden steeds opnieuw aanpassingen gedaan. Al die aanpassingen zullen dan in een Addendum worden verzameld, totdat misschien weer een nieuwe druk noodzakelijk wordt. Maar dat is iets voor de toekomst.
Je zou er moedeloos van kunnen worden, te weten dat het overzicht van slachtoffers misschien nooit helemaal compleet en correct zal zijn. Maar ik hou me altijd voor, dat we niet meer kunnen doen dan ons uiterste best. Iedere aanvulling of correctie is er ééntje, geeft familie en vrienden nieuwe aanknopingspunten en nieuwe inzichten – dat is wat uiteindelijk door al die correcties wordt toegevoegd. Een echt addendum, in de waarste zin van het woord!
