Een foto uit begin jaren veertig. Op het eerste gezicht lijkt er niets aan de hand. Twee mannen gezellig keuvelend ergens op het platteland, een sigaret rokend. Toch klopt er iets niet. Kijk maar naar de man rechts. Nieuwe laarzen met spijkerzolen, een nieuwe overall en een deftige hoed. Hij is weldoorvoed. Zo iemand verwacht je niet op het platteland. De man lijkt geen boer te zijn.
De man naast hem, lijkt van eenvoudiger afkomst, in burgerkleding. Hij kijkt enigszins gespannen en gejaagd naar de camera. Het tafereel roept allerlei vragen op. Wie zijn deze personen, waar en wanneer is de foto genomen?
Ik zal een tipje van de sluier oplichten. De foto is gestuurd door de zoon van de man links. Hij was voor de oorlog werkzaam in een manufacturenzaak in Hoogeveen. Zijn vader vertelde hem dat hij tijdens de oorlog wel eens eten naar zijn voormalige werkgever bracht: een Joodse man die op dat moment in het werkkamp in Orvelte zat.
Werkkamp Orvelte
Is de man rechts dan zijn voormalige werkgever? De zoon geeft mij nog wat aanwijzingen. Ik ga op onderzoek uit en beland op de door het Herinneringscentrum beheerde website over de Joodse werkkampen. Bij het Joodse werkkamp Orvelte is een groepsfoto te zien met Joodse dwangarbeiders. Op deze foto staat ook de man met de deftige hoed. We kennen zijn identiteit. Het is Barend van Zuiden, geboren in 1892 in Hoogeveen.
In ons archief bevindt zich een namenlijst van 22 Joodse mannen uit Hoogeveen, die zich op 20 juli 1942 moesten melden in het werkkamp Orvelte. Zij moesten de lege plekken opvullen van een groep Joden, voornamelijk uit Amsterdam, die naar kamp Westerbork waren doorgestuurd. Barend staat ook op de lijst met 22 namen.
Zomer 1942
De twee mannen op de foto zijn dus de vader van de schenker en Barend van Zuiden. Waarschijnlijk is de foto genomen in de buurt van kamp Orvelte tijdens een werkpauze, in de zomermaanden van 1942. Het tafereel is ongebruikelijk omdat in die periode geen bezoek ontvangen mocht worden. Het bezoek zal dan ook kort geweest zijn. De zoon schreef ook dat zijn vader weleens eten in een blikken trommel over de schutting van het kamp gooide.
Het lijkt erop dat het tafereel op de foto eenmalig is geweest. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werd kamp Orvelte door de Grüne Polizei omsingeld. In de vroege morgen gingen Barend en zijn lotgenoten waarschijnlijk lopend naar kamp Westerbork.
In die dagen werd Barend met zijn vrouw herenigd. Op 6 november werden beiden op de trein richting Auschwitz gezet. Beiden overleefden de oorlog niet.
Guido Abuys
Conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork
