Na de dood van onze moeder verdelen mijn broer en ik de stapels gebedenboeken. Het eerst boek dat ik van ‘mijn ‘ stapeltje pak, heeft een heel oude, beschadigde gemarmerde kaft. Ik maak het open en er valt een piepklein envelopje uit. ‘Bitte, können Sie die Familie für mich finden’ staat er achterop geschreven. Het poststempel dateert van juli 1945. Het is gericht aan ‘Salomons’ Taco Mesdagstraat 23A in Groningen, de straat waarin ik opgroeide, maar dan een stukje verderop. Er zitten foto’s in van de betreffende familie. Een huwelijksfoto, een familiediner, twee kleine meisjes en twee foto’s met mannen in overall erop met een schep in de hand, ik vermoed een foto van een werkkamp.
Op 2 en 3 oktober 1942, precies tachtig jaar geleden, stroomde kamp Westerbork vol met mensen. Mannen waren opgepakt in de werkkampen. Hun vrouwen en kinderen waren op hetzelfde moment van huis gehaald.
Lion Tokkie, de specialist op het gebied van Joodse werkkampen vertelde er op zondag 2 oktober over in het Herinneringscentrum. Mij trof het meest het schema van de treinen dat hij had weten op te sporen. Een strak voorbereide en georganiseerde operatie. Uit het hele land reden de treinen, vooral in de avond en nacht opdat het niet zo zou opvallen, met 13.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen naar Westerbork. De treinen reden toen nog niet door naar het kamp, maar naar Hooghalen, waarvandaan mensen met hun bagage nog vijf kilometer moesten lopen. In gedachten zie ik de nachtelijke wandelaars voor me, langs dezelfde weg waarover ik dagelijks naar mijn werk rij.
Van Isaak Salomons weten we dat hij in de periode tussen 3 en 5 oktober in Westerbork aankwam. Lion Tokkie vertelt dat er veel mannen vluchtten uit de werkkampen en dan teruggingen naar de stad waar ze vandaan kwamen. En daar werden de mannen eenvoudigweg van de straat gehaald of thuis opgehaald.
Het gebedenboek bevat ook enkele in elkaar gevouwen volgeschreven bladen vloeipapier, met daarop instructies over de omgang met het huis, de kachel, de elektriciteit en een paar rekeningen die nog betaald moeten worden. Isaak heeft een soort pension aan de Taco Mesdagstraat en verschaft onderdak aan vijf mensen. Isaak wordt opgepakt, samen met zijn vrouw en dochter en alle mensen aan wie hij onderdak gaf. Ze worden allemaal in Auschwitz vermoord. Het gebedenboek kwam tijdens een verbouwing van het huis eind jaren ’80 tevoorschijn en is toen waarschijnlijk aan mijn ouders gegeven, die destijds nog steeds in dezelfde straat woonden. En na mijn moeders dood kwam het boek bij mij. Vanaf vandaag is het onderdeel van de collectie van Westerbork, het boek, de foto’s, de brieven en het envelopje met de schrijnende hulpvraag. Bitte…
Dankzij het initiatief van buurtbewoners in de Groninger Schilderswijk liggen er Stolpersteine voor de deur van de Taco Mesdagstraat 23A voor Isaak Salomons, Erna Salomons-Wolff, Thea Salomons, Bernard de Levie, Erna de Levie-Schreiber, Chaie (Klara) Schöps-Spruch, Deborah Schöps en Miena Reina Joosten.
Bertien Minco
Algemeen directeur Herinneringscentrum Kamp Westerbork
