In Memoriam: Virry de Vries Robles (1932-2022)

maandag, 07 maart 2022

Vorige week bereikte ons het verdrietige bericht dat Virry de Vries Robles, oud-gevangene van kamp Westerbork, op 2 maart is overleden. Markant. Fel. Vol overtuiging. Humoristisch. Loyaal. Uitgesproken. Nooit liet Virry zich door een ander voorschrijven wat te denken, te vinden of te voelen. Bevlogen vertelde ze haar persoonlijke verhaal de afgelopen decennia aan duizenden scholieren. Door het Herinneringscentrum Kamp Westerbork en het Landelijk Steunpunt Gastsprekers zal ze zeer worden gemist, bovenal als een zeer betrokken vriendin.

Het laatste transport

Op 13 september 1944 hoort Virry de Vries Robles dat haar naam wordt voorgelezen. Zestien keer eerder heeft ze meegemaakt dat in de barakken van kamp Westerbork de namen klinken van mannen, vrouwen en kinderen die op transport moeten naar ‘het Oosten’. Deze keer staat haar naam ook op de lijst, samen met die van haar moeder en haar twee maanden eerder in het kamp geboren broertje Eric. Virry en haar moeder maken zich klaar voor het vertrek. Die ochtend zitten ze op de vloer van een volgepakte wagon, baby Eric in een reiswieg. Dan komt het bevel dat ze uit moeten stappen. De vader van Virry, die als arts is aangesteld in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, is niet in het kamp aanwezig. Het gezin mag in Westerbork zijn komst afwachten.

Het transport van 13 september 1944 blijkt echter het laatste transport uit Westerbork.

Gelukskind

Het moment waarop ze uit de veewagon mag stappen, is Virry een leven lang bijgebleven. Daarom noemde ze zich altijd ‘een gelukskind’, hoe getekend haar leven ook de oorlog bleek te zijn. Elf jaar was Virry toen ze in november 1943 in kamp Westerbork belandde. Ze moest op het land werken, hout sprokkelen, in een barak batterijen uit elkaar halen. Soms met andere kinderen, maar vriendschappen sloot ze niet. De kinderen die ze leerde kennen, gingen altijd weer met de trein mee. Door de functie van haar vader in Amsterdam, bleef Virry lange tijd vrijgesteld van transport. Wat haar van die anderhalf jaar in kamp Westerbork vooral is bijgebleven, is de machteloosheid. “Er gebeurde van alles om mij heen waar ik niks van begreep, en er werd niets uitgelegd. Ik wilde alleen maar naar huis, maar dat kon kennelijk niet. Ik heb een fantasiewereld gecreëerd waarin ik me veilig voelde, een eigen werkelijkheid om te kunnen overleven. Dat is mijn redding geweest.”

Bevrijding

Dertien jaar was Virry toen ze op 12 april 1945 in kamp Westerbork werd bevrijd. Haar herinneringen aan de bevrijding werden gekleurd door haar eerste verliefdheid op een Canadese soldaat én haar ontzetting over de komst van van collaboratie verdachte gevangenen naar het kamp. Onlangs nog deelde ze haar herinneringen aan deze eerste periode van het interneringskamp Westerbork (1945-1948).

Na de oorlog groeide ze op in een gebroken gezin in Amsterdam, in een periode waarin er weinig aandacht was voor de nasleep van de ervaringen van Joodse kinderen tijdens de vervolging.
Virry: “Ik hoorde nergens meer bij en dat gevoel is altijd gebleven. Vrienden waren allemaal weg, onze familie ook voor een groot deel. Wij waren als gezin gespaard gebleven en dat was uitzonderlijk. Ik heb lang gedacht dat ik me daarvoor moest verantwoorden.”

Betekenis

Uiteindelijk werd Virry gezinstherapeut om van betekenis te kunnen zijn voor kinderen en ouders.
De oorlog en ‘Westerbork’ bleven altijd op de achtergrond aanwezig.

Twintig jaar geleden begon Virry alsnog haar verhaal te vertellen: op scholen, in de media en in ‘Westerbork’. Voor Virry een plek vol verdriet en pijnlijke herinneringen. Maar ook de plek waar ze zich nu gezien en gehoord voelde. In haar gastlessen wilde ze haar boodschap blijven delen:
“De manier waarop na het einde van de oorlog werd omgegaan met mensen die terugkwamen uit kampen is vergelijkbaar met de manier waarop we nu met vluchtelingen omgaan, vind ik. En nog steeds worden over de hele wereld groepen mensen uitgesloten op basis van ras of geloof bijvoorbeeld. We hebben blijkbaar niets geleerd. Daarom vind ik het zo belangrijk om scholieren te vertellen over de oorlog. Over wat het met je doet als je nergens bij hoort.”