Wie kent het beeld niet? Het meisje met de hoofddoek, staand tussen de wagondeuren, die even later door mannen van de Joodse ordedienst zullen worden gesloten. Settela, is haar naam, haar Sintezza naam. Zij staat symbool voor de deportaties uit kamp Westerbork, maar ook voor het gefilmde transport van 19 mei 1944. Een gecombineerd transport. Een deel ervan had als bestemming Auschwitz-Birkenau. Onder hen 245 Sinti en Roma.
Dit beeld is een van de weinige dingen die bewaard zijn gebleven, als het gaat om de vervolging van Sinti en Roma en hun deportatie uit kamp Westerbork. Daarnaast zijn er nog transportlijsten bij het NIOD en het Rode Kruis. Een deel van de namen die erop staan, is doorgestreept. Omdat het ging om woonwagenbewoners of Sinti en Roma met een nationaliteit van een bevriende of neutrale natie. Zij mochten, in tegenstelling tot de niet doorgestreepte namen, weer terug naar hun plaats van herkomst. Terwijl net een aantal burgemeesters had gehoopt van al hun woonwagenbewoners af te kunnen komen.
Op 16 mei 1944 waren er razzia’s door het hele land. Sinti en Roma werden vanuit centrale kampen uit hun huizen gehaald of van de erven van boeren verwijderd.
Elizabeth Franz
In Westerbork werden ze ontluisd en kaalgeschoren. Vandaar de hoofddoek die Settela draagt, om toch nog wat menselijke waardigheid te kunnen behouden. Dit overkwam waarschijnlijk ook Elizabeth Franz. Of Mädie Franz, zoals haar Sintezza naam luidde. Ze was 16 toen ze kamp Westerbork binnenkwam en in barak 69 werd ondergebracht. We kregen vorige week van haar dochter haar persoonsbewijs. Op de foto had ze nog mooi lang haar.
Uniek
Het is een uniek document. Voor ons archief het eerste persoonsbewijs als het gaat om Roma en Sinti. Het zal in mei van dit jaar in een expositie hierover te zien zijn. Het beeld van Settela en de transportlijsten zullen zeker ook niet ontbreken.
Elisabeth Franz behoorde tot de weinigen van deze groep, die de ontberingen van verschillende kampen overleefde. Haar verhaal zal worden doorverteld. Zoals komende zondag in Radio Westerbork. Daar vertelt de dochter van Elisabeth, Anjes Franz, onder meer het verhaal van haar moeder.
Guido Abuys
Conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork
