Restauratie Westerborkfilm maakt tentoonstelling en onderzoek mogelijk

Vanaf 19 mei is de tentoonstelling 'Gevangen in Beelden' op de historische plek van kamp Westerbork te zien. En zodra de musea weer open mogen, is het gedeelte in het Herinneringscentrum te bezoeken. De tentoonstelling gaat over de ‘Westerborkfilm’, die in 1944 in opdracht van kampcommandant Albert Gemmeker werd gemaakt door de Duits-Joodse vluchteling en kampgevangene Rudolf Breslauer.

De film bevat de enige uit de oorlog zelf stammende beelden van een nazi-doorgangskamp voor Joden, Sinti en Roma, waaronder iconische scenes van een inkomend en uitgaand transport. Op het kampterrein zijn filmscènes te zien op de locatie waar Breslauer in 1944 met zijn filmcamera stond. De filmbeelden werden zorgvuldig gerestaureerd door het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Een nieuw boek, Kamp Westerbork gefilmd, presenteert nieuwe conclusies over de film en identificeerde 13 mensen op de film.

Tentoonstelling
Op het moment dat het museum weer open gaat, zijn daar authentieke en bijzondere objecten te zien die met de Westerborkfilm te maken hebben. Voormalige kampgevangenen die in de Westerborkfilm te zien zijn vertellen in korte luisterfragmenten over hun leven in het kamp. Met innovatieve interactives en een collegetour wordt de bezoeker aan het denken gezet. In de tentoonstelling is een gedeelte van de Westerborkfilm in kleur te zien. Voor de opnames gebruikte Breslauer verschillende camera’s en technieken, die in de tentoonstelling worden belicht. De Westerborkfilm werd professioneel voorbereid. Er zijn gedetailleerde camerascripts en montageschema’s bewaard gebleven.

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt met steun van het Mondriaan Vonds, vfonds, Stichting Edli Foundation en particuliere schenkers.

Restauratie
De film- en productiedocumenten zijn in 2017 opgenomen in het UNESCO Memory of the World Register. Het unieke  beeldmateriaal, in bezit van het NIOD Instituut voor oorlogs, holocaust- en genocidestudies, is daarna onderzocht, geselecteerd en zorgvuldig gerestaureerd in opdracht van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, met subsidie van de Rothschild Foundation Hanadiv Europe. Voor de restauratie zijn alle 23 filmblikken samengebracht en beoordeeld. Tussen deze blikken doken twee originele films op met beelden die vele malen scherper zijn dan de versie die tot dan toe werd gebruikt. Ook werd er één kort nieuw shot ontdekt. Alle unieke scènes van de hoogste kwaliteit zijn geselecteerd samengevoegd tot één geheel. Deze beelden zijn vervolgens in 4K resolutie gescand en door Haghefilm Digitaal deels handmatig, en deels met automatische software gerestaureerd. Deze hoogwaardige scanning en restauratie leverden opgeschoonde en stabiele beelden, waarop meer details zichtbaar werden dan voorheen.

Bekijk hier de compilatie van de gerestaureerde Westerborkfilm.

Boek en identificering personen op filmbeelden
Auteurs Koert Broersma en Gerard Rossing schreven het boek Kamp Westerbork gefilmd. In dit boek worden eerdere conclusies tegen het licht gehouden. Bij dit nieuwe onderzoek kwamen vele opmerkelijke feiten naar voren. Mede dankzij de gerestaureerde beelden was het mogelijk om 13 personen te identificeren die met de transporten van 15 maart 1944 en 19 mei 1944 in Westerbork arriveerden of vanuit dit kamp werden gedeporteerd. Tijdens de persbijeenkomst presenteerden Broersma en Rossing vanochtend hun bevindingen.

In hun boek identificeren de auteurs meerdere mensen die op de filmbeelden uit 1944 te zien zijn. Eén van hen is het gezin Degen dat op 19 mei naar het concentratiekamp Bergen-Belsen werd gedeporteerd. Aan de hand van Duitse transportlijsten konden de namen van het echtpaar Degen en hun twee kinderen (Marcus, 1941) en Estella (1942) worden getraceerd. De heer Marc Degen herkende zichzelf en zijn ouders op de filmstills. Hij was vanochtend aanwezig om het eerste exemplaar van het boek uit handen van auteur Broersma te ontvangen. De vader van de kinderen Degen, Maurits, werd vermoord; hun moeder, Lena, overleefde de oorlog.

Op de foto v.l.n.r.; Koert Broersma, Marc Degen, Gerard Rossing (Herinneringscentrum Kamp Westerbork).

Samenwerking 
De tentoonstelling op het kampterrein is het eerste project rond de nieuwe gerestaureerde beelden, als onderdeel  van het meerjarige programma Westerbork, gevangen op film. In dit programma, dat tot doel heeft het verhaal van de Westerborkfilm in al zijn gedaantes te vertellen, werken samen: Beeld en Geluid, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, het NIOD, Unesco Memory of the World Comité Nederland en het Nationaal Holocaust Museum i.o..

- Valentine Kuypers, conservator van Beeld en Geluid