Alle vijf kijken ze lachend naar de camera: vader, moeder en drie kinderen. Het jongste lid zit op een kinderstoel. Ze heeft prachtige blonde krullen. Haar hand wordt door haar moeder vastgehouden. Aan de kleren is te zien dat de foto eind jaren dertig, begin jaren veertig moet zijn gemaakt. De oudste zoon, waarschijnlijk een jaar of 12 oud, draagt een overall en een jas. Vermoedelijk staat het gezin voor hun woning, bestaande uit horizontale planken en een houten deur met drie ramen. De deur staat halfopen. Een vredig tafereel, een gelukkig gezin, zo lijkt het.
Maar ik weet natuurlijk meer. Ik ken hun namen. Ik weet de plek. Maar kijk nog eens goed. Je denkt bij deze foto toch niet aan kamp Westerbork?
Barak 41
De vader is Joseph Sanders (1898). In augustus 1942 moest hij zijn woonplaats Leeuwarden verlaten. Hij kwam terecht in barak 59, een grote woonbarak, waar tientallen bedden driehoog stonden opgesteld. Begin oktober vond de gezinshereniging plaats. Hoewel, het gezin bleef gescheiden. Zijn vrouw Martha en kinderen Philip, Salco en Judith werden in barak 41 geplaatst. Dit is ook de plek waarvoor de foto is gemaakt.
Stammliste
Ze kregen een kamer in deze barak. Een voorkeursbehandeling. Mogelijk had dit te maken met de positie, die Joseph in het kamp had verworven. Zijn naam was namelijk geplaatst op de Stammliste. Kennelijk was zijn netwerk als voormalig vertegenwoordiger in auto-onderdelen, van wezenlijk belang voor het functioneren van het kamp. Het grootste voordeel van deze lijst was voorlopig uitstel van transport.
Het dateren van de foto is wat lastiger. Ik heb een aantal collega’s benaderd. Ik nam Judith, het meisje op kinderstoeltje, als uitgangspunt. Ik weet dat ze geboren is op 11 juni 1942. Mijn collega’s schatten het kind tussen de anderhalf en twee jaar in. De foto is vermoedelijk dus genomen in het voorjaar van 1944. Veel later kan het ook niet zijn, want het gezin werd op 4 september 1944 doorgestuurd naar Theresienstadt.
Model
Nu we het toch over Judith hebben. Ze was zo jong als ze was al model. Er is van haar een hele serie foto’s gemaakt. We weten niet waarom. Was het op verzoek van de ouders of de fotografen, die werkzaam waren in het fotoatelier boven de schouwburg? Wel is het opvallend dat de Westerbork babyfoto’s die bewaard zijn gebleven, allemaal meisjes zijn: blond met krullen. Judith was een van hen.
Auschwitz
Het gezin Sanders kreeg als dank voor de bewezen diensten een plek op de trein naar Theresienstadt. Vanuit dit kamp waren louter goede berichten gekomen. Ze wisten echter niet dat Theresienstadt ook als doorgangskamp functioneerde. Op 29 september 1944 moest Joseph afscheid nemen van zijn gezin. Zijn bestemming was Auschwitz-Birkenau. De rest van het gezin volgde op 6 oktober. Van een gezinshereniging is nooit sprake geweest. Joseph was waarschijnlijk al doorgestuurd naar een buitenkamp om te werken. Martha, Philip, Salco en de zo mooi glimlachende blonde krullenbol werden gelijk bij aankomst in Auschwitz-Birkenau vermoord.
Guido Abuys
Conservator Herinneringscentrum Kamp Westerbork
