In Memoriam: Ed van Thijn (1934-2021)

maandag, 20 december 2021

Holocaust overlevende  en oud kampgevangene Ed van Thijn is op 87-jarige leeftijd overleden in zijn woonplaats Amsterdam, de stad waarvan hij jarenlang burgemeester is geweest.

"Omdat ik een van u ben, is mij gevraagd hier iets tot u te zeggen. Iets persoonlijks, iets over mijzelf, als ondergedoken kind. Ik heb mijn ambtsketen thuis gelaten, maar waarom valt het toch zo moeilijk om iets persoonlijks te zeggen? Als burgemeester kan ik prachtig praten, zeggen ze, zelfs met een grote, persoonlijke inzet over de verschrikkingen van de oorlog. Ik beschouw dat als mijn plicht, als een roeping wel misschien. Maar iets vertellen over jezelf, als ondergedoken kind, is een schier onmogelijke opgave. Toch heb ik mijn keten thuis gelaten, omdat ik mij realiseer dat míjn probleem, míjn gêne, om over persoonlijke ervaringen te praten nu juist ons aller probleem is. Een van de kernthema's van deze conferentie en een verklaring voor het feit dat pas nu, bijna 50 jaar later, het ondergedoken kind uit zijn schuilplaats vandaan komt en plotseling ook alle aandacht krijgt. Natuurlijk kent iedereen al jaren het verhaal van Anne Frank, maar Anne Frank heeft de oorlog niet overleefd en wij gelukkig wel. Wij mochten van geluk spreken en daarom spraken wij tot nu toe niet of nauwelijks."

Het ondergedoken kind
Met deze woorden opende Ed van Thijn in 1992 de conferentie “Het ondergedoken kind”, waar 500 deelnemers in de RAI vaak voor de eerste keer over hun oorlogservaringen spraken. Een conferentie die een keerpunt vormde in de levens van de deelnemers én de publieke aandacht voor de ervaringen van kinderen in de Holocaust.  
Het Joodse jongetje Ed van Thijn (1934) had de Duitse bezetting van begin tot eind aan den lijve ervaren: de razzia's, het ‘verdwijnen' van opa en oma. In maart 1943 werd Ed, acht jaar oud, met zijn moeder naar het doorgangskamp Westerbork gevoerd, waaruit zijn vader hen op spectaculaire wijze wist te bevrijden. Daarna werd hij ondergebracht in Brunssum en zat hij vervolgens op 18 verschillende onderduikadressen in Limburg en Overijssel. Het achttiende adres werd verraden en zo belandde hij in januari 1945 opnieuw in Westerbork. Daar werd hij in april door de Canadezen bevrijd. Zijn beide ouders bleken nog in leven. "Dit was dan het verhaal. Ik mocht van geluk spreken."

In de jaren tachtig besloot Van Thijn om namens kinderen die door dezelfde verzetsgroep waren gered, een Yad Vashem onderscheiding aan te vragen voor hun redders. Na veel moeite had hij de veertig gevraagde getuigenissen verzameld en overhandigd aan de Israelische ambassade. “Daar kregen we tot onze verbijstering het volgende te horen: 'Veertig getuigenissen, maar meneer, dat zijn allemaal verhalen van kinderen. Daar hebben we niets aan. Die zijn waardeloos'. Die onderscheiding is er uiteindelijk toch gekomen, maar als ik mij ergens in de afgelopen jaren kwaad over heb gemaakt, dan is het vaak als kind niet serieus te zijn genomen. (…) Onderschat nooit kinderen. Kinderen zijn soms net mensen. Hoe jong ook, traumatische ervaringen zullen zij zich altijd blijven herinneren. Laat de wereld dat goed bedenken voor ze de blikken afwendt van al die kinderen die vandaag op de vlucht zijn voor de etnische zuiveringen in Sarajewo, of voor de hongerdood in Somalie."

De kinderen van Westerbork
De jarenlange intensieve betrokkenheid van Ed van Thijn bij het Herinneringscentrum Kamp Westerbork richtte zich met name op deze thema’s. Op het luisteren naar de stem van ‘de kinderen van Westerbork’: kind-overlevenden van de Holocaust uit de onderduik en de kampen, naar wiens stem zo lang niet geluisterd was. Op aandacht voor hedendaags onrecht en het tegengaan van discriminatie, antisemitisme en racisme. En op ‘Westerbork’ als blijvende plek van herinnering en bewustwording.

Herinrichting kampterrein en museale presentatie
Zijn inzet kende allerlei vormen: in bijdragen aan herdenkingen en tentoonstellingen, in advisering op tal van terreinen,  in zijn inzet voor de herinrichting van het kampterrein en uitbreiding van de museale presentatie in de jaren negentig, in het delen van zijn herinneringen en zijn visie op de manieren waarop het verhaal van kamp Westerbork verteld kon blijven worden in verbinding met het heden. En in een oprechte en warme belangstelling voor het museum en haar medewerkers.

Briefjes uit het kamp
In 2015 beschreef Martine Letterie op verzoek van het Herinneringscentrum in het jeugdboek ‘Eenzaam in de oorlog’ de oorlogservaringen van Ed van Thijn. Tijdens de herdenking van de bevrijding van kamp Westerbork in 2015 las de kleinzoon van Ed van Thijn de briefjes voor die Ed vanuit het pas bevrijde kamp naar zijn ouders stuurde. Deze herdenking kon hij zelf helaas niet meer fysiek bijwonen, maar wel via de live-uitzending volgen.

Met het overlijden van Ed van Thijn verliest het Herinneringscentrum Kamp Westerbork een steunpilaar. Wij wensen zijn dierbaren alle kracht en sterkte toe.